GÜVENSİZLİK/KUŞKUCULUK/ŞÜPHECİLİK ŞEMASINA SAHİP OLABİLİR MİSİNİZ?

Kuşkuculuk/Şüphecilik Şemasının en önemli belirtisi diğer kişilere güvenmekte zorluk ve sıkıntı çekmesidir. Şüphecilik (Güvensizlik) Şeması sizde varsa başkalarının sizi küçük düşüreceği,aldatacağı, canınızı yakacağı, aldatacağı, size yalan söyleyeceği, veya sizi istismar edeceği kaygısı içerisine girmiş olursunuz. Bu şemanın sizde var olduğunu düşünüyorsanız size yapılan yanlışların aksiliklerin bilerek yapıldığını; haksızlık veya bilinçli dikkatsizlik sonucu olduğunu düşünürsünüz. Sizin düşüncelerinize göre diğer kişilere kıyasla hep daha çok siz kandırılmaya çalışılmakta ve kullanılmaktasınız. Bu şemaya uyuyorsanız, başkalarının size karşı gerçekten doğru ya da net açık olabileceğine ve sizinle gerçekten herhangi bir rantı olmadan ilgilenebileceklerine inanmakta zorlanırsınız.

Şüpheci ve kuşkucu şeması yanı olan kişiler diğerlerinin doğru-dürüst ve açık sözlü, olmadıklarını düşünürler.Yalan söylediklerini düşünürler. Yani etrafındaki kişilerin, özellikle iş ortamındaki insanların ve yakın ilişkisi olan çevrensindeki kişilerin gizli, saklı bazı art niyetleri, düşünceleri olduklarına inanırlar.Şüphecilik şemasına sahip kişilerin ellerinde dayanabileceği çok az sağlam delil olsa bile çevresindeki kişilerin onları kullandığını ve sizden faydalandığını düşünürsünüz.

Kuşkuculuk şemasına sahip kişiler çevresindeki kişilerin kendilerine önemli ve ciddi boyutlarda zarar vereceklerini veya onları istismar edeceklerini inanırlar. Bu kuşkuculuk şemasının en şiddetli boyutudur. Hafif kuşkuculuk boyutunda ise yakın çevresindeki kişiler ona kötülük yapmasa bile genede onların kendi menfaatlerini düşüneceğini ve kendi faydalarına ne geliyorsa onları yapacaklarına inanırlar.

Şüpehci / Kuşkucu Şemasına sahipseniz;

  • Çevrenizdekilerin sizi kullanmalarına izin verebilirsiniz; çünkü bunun yalnız kalmaya nazaran daha iyi olduğunu düşünürsünüz.
  • Çevrenizdekilerin sizi yarı yolda bırakacaklarını ya da sizi kırıcaklarını düşündüğünüz için önceden onlara saldırabilirsiniz.
  • Diğer kişilerden korktuğunuz ya da sizden faydanılmayı hak ettiğinize inandığınız için diğer kişilerin sizi iyi olmayan kötü amaçlarda kullanmalarına izin verirsiniz.
  • Kendinizi genellikle diğer insanlara kıyasla daha çaresiz hissedersiniz.
  • İnsanların yanında gerginsinizdir; çünkü onların içten içe sizi aşağıladıklarını veya aşağılayacaklarını düşünür ve beklersiniz.
  • Diğer insanlardan çekinip korktuğunuz için kolaylıkla onlara boyun eğebilirsiniz..
  • Yaşadığınız üzüntülerden,sıkıntılardan ve çekmiş olduğunuz acılardan diğer kişilerin zevk aldığını hissedersiniz.
  • Kanıtlarınız çok az da olsa insanların saklanmış dürtüleri ve art niyetleri (cinsel,fiziksel vb.) olduğunu düşünürsünüz.
  • Duygusal kimliğinizi göstermezsiniz, çünkü bu durumdan insanların faydalanıp size karı zarar vereceğine inanırsınız.
  • Kadınlara/Erkeklere asla güvenilemeyeceğini düşündüğünüzden dolayı onlara yakınlaşamazsınız.
  • Çocukluğunuzun büyük kısmını hatırlamayabilirsiniz.
  • Birinden korktuğunuzda, bir parçanız orada değilmiş gibi ortamdan koparsınız. Bu daha önce yaşamış olduğunuz bir travmanın belirtisidir.
  • Sıklıkla sado-mazoşist fantezileriniz (sizin başkalarına zarar verdiğiniz ya da başkalarının size zarar verdiği) olur.
  • Bazen diğer kişilere özellikle de en yakınlarınıza, merhametsiz ve tacizkar olabilirsiniz.
  • Cinsellikten haz duymakta zorlanabilirsiniz. Sadece zorunda olduğunuz için cinsellik yaşarsınız ve memnun olamazsınız.

Kuşkuculuk/Şüphecilik Şemanızın Geçmişinde Neler Yatıyor Olabilir?

Kuşkuculuk şemasının geçmişleri farklılık gösterebilir. Çocukluk zamanlarınızda anne veya babanızın sert ve taciz edici tutumlarına maruz kaldıysanız bu şemayı geliştirmiş olabilirsiniz. Diğer insanlara karşı aşırı temkinki şüpheci yaklaşan ebeveynlerinizin bu tutumunu örnek almış olabilirsiniz.Yapılan araştırmalara göre yapılan gözlemlerin evhamlı anne ve baba tutumunun da kişinin kuşkuculuk şemasını oluşturmasında etkili olabiliceğini göstermektedir.

Kuşkuculuk Şemasına sahipseniz şunlara benzer yaşantılarınız olmuş olabilir:

  • Anne veya babanız aile dışındaki kimseye güvenmemeniz konusunda sizi sürekli uyardı.
  • Küçük yaşlarda ailenizde fiziksel olarak şiddete maruz kaldınız.Aile içinde biri sizi taciz etti (cinsel olarak); yada cinsel olarak sürekli uyarıcı şekilde size dokundu.
  • Ailenizde biri sizi aşağıladı, alay etti ya da küçük gördü.
  • Ailenize güvenmekte zorlanıyorsunuz.(Güveninizi sarstılar, zayıflıklarınızı kendi çıkarları için kullandılar, sözlerini tutmadılar, ya da size yalan söylediler.)
  • Ailenizde biri sizin acı çektiğinizi görmekten haz duydu.
  • Çocukken ağır ceza tehdidiyle bazı şeyleri yapmaya zorlandınız.
  • Aileniz size karşıydı.
  • Ebeveynlerinizden biri sizinle rahatsız edici uygun olmayan şekilde fiziksel olarak temasta bulundu.
  • Çevrenizdeki kişiler size, acı veren şekillerde isimler taktı; alay konusu oldunuz

Şüpheci Şemasına Sahiplerin İlişkileri;

Şüphecilik şemasına sahip olan insanlar yakın ilişki kurmaktan kaçınırlar.

Tabi ki bunu yapmalarının sebebi yakın ilişki kuracağı kişi tarafından kullanılmaktan, aldatılmaktan dolayı kaçınırlar.Şüphecilik şemasına sahip olan kişiler duygularını karşı tarafa açmazlar. Çünkü karşı tarafa eğer duygularını açarsa koz vermiş durumuna düşerler bu yüzden koz vermemiş olurlar.
Ve bazende kendi yaşayacağı sıkıntıları acıları engellemek için diğer insanları aldatır ve kullanırlar. Buradaki amaç '' diğerleri seni kullanmadan önce sen onları kullan'' dır.Böyle bir yanı olan kişiler sürekli olarak başkaları yani etrafında onunla yakın ilişki içinde olan kişiler hakkında özel bilgiler, deliller toplamaya çalışırlar. İlginç olan başka bir durumsa şudur, kuşkuculuk şeması olan bazı kişiler de kendileri gibi aldatıldığını kullanıldığını düşündükleri başkalarının haklarını savunmak için aşırı bir çabanın içine girerler.

İlginçtir ki kuşkuculuk şeması olan kişilerin kendilerine nasıl eşler seçtiklerini incelediğimizde,kendilerini aldatabilecek, onları fiziksel olarak örseleyecek kişileri kendilerine eş olarak seçerler. Hatta şurayı vurgulamakta fayda var, sadece fiziksel olarak değil duygusal olarak ta kendilerini hırpalayacak onları duygusal olarak ta örseleyecek kişileri kendilerine eş olarak seçerler. Onlardan elektrik alırlar.

Kuşkuculuk şemasının özü, insanların ve özellikle yakın kişilerin her an art niyetli bir davranışta bulunabileceği olduğu için, bu şemanın ilişkilere etkisi belirgindir. En önemli sorun, sağlıklı bir ilişkinin temel duygusu olan güvenden yoksun hissetmenizdir.
Bu şema sizde var ise partnerinizin sizi kullandığını hisseder ve çokça öfkelenirsiniz. Sürekli partnerinizin neyin peşinde olduğunu düşünürsünüz; çünkü gerçekten sizi sevdiği için değil bir çıkarı olduğu için yanınızdadır size göre. Bu durumda eşiniz sizi paranoyakça davranmakla suçlayabilir. Aşırı kıskanç tepkiler vererek aldatılmanıza engel olmaya çalışabilirsiniz. Bu da zamanla eşinizi bıktırıp sizden uzaklaştırabilir; ilişkinizi ve sizi yıpratabilir. Partnerinizin yanında rahat olamazsınız; çünkü sürekli karşı tarafa koz vermemeye çalışabilirsiniz. Dolayısıyla bir ilişkiden beklenen en temel duygulara eşiniz ve siz bir türlü sahip olamazsınız.

Kuşkuculuk Şemasına sahipseniz partnerinizin aşağıdaki özelliklere sahip olma olasılığı yüksektir:

  • Durmadan size karşı eleştiride bulunuyor,sizi küçümsüyor, sizi değersiz hissetmenize yol açıyor. Sizin ihtiyaç duyduğunuz şeylere saygı göstermiyor.
  • Sosyal medyadaki hesaplarınızı devamlı kontrol ediyor.(Son görülme saati, Facebook Gönderileri,İnstagram beğenileri vs.)
  • Onun isteklerini yapmadığınız zaman size fiziksel olarak saldırıda bulunuyor
  • İstemediğiniz zamanlarda bile size cinsel ilişkiye zorluyor.
  • İstediğini elde etmek için yalan ve aldatmak da dahil her şeyi yapıyor. Sadist ve acımasız sizi ya da
  • İstediğini elde etmek için yalan ve aldatmak da dahil her şeyi yapıyor. Sadist ve acımasız sizi ya da diğer insanları acı çekerken görmekten zevk alıyor
  • Alkolü çok aldığında kontrolü kaybedebiliyor.
  • Sizin Zayıflıklarınızı kendi çıkarlarına göre kullanıyor.
  • Sizi korkutan öfkesi vardır.(Çok asabidir)
  • Arkadaşlarınızın ve ailelerinizin önünde sizi küçük düşürüyor.
  • Sizi aldatıyor (arkanızdan sevgililer ediniyor).
  • Tutarsız, cömertliğinizden faydalanıyor.

Kuşkucu Kişilerdeki Terapi şekli;

Terapide temel amaç, herkesin olmasa da pek çok insanın güvenilir olduğunu kabul etmenize ve ona uygun davranmanıza yardımcı olmaktır.

Şemalarımız çocukluk ve ergenlik yıllarımızdaki olumsuz anılarımızın bir sonucu olarak oluşuyor demiştik. Bu olumsuz yaşantılar geçmişte kalsa bile duygusal etkileri bizi takip ediyor. O yaşantılarımızın duygusal izleri tercihlerimize olumsuz etki ediyor. İşte şemalarımızı sıfırlayabilir miyiz diye bir soruya şu cevabı rahatlıkla verebiliriz, olumsuz anılarımızı unutacağımız bir yol yok, buna bence gerek te yok. Ama o yaşantıların üzerimizdeki olumsuz duygusal yüklerini sıfırlayabiliriz. Yani geçmişte yaşadığımız olay orada durur ama biz o olayı yeniden yorumlayarak, o yaşantılara başka pencerelerden bakarak yetişkin yaşantımızda üzerimizdeki ağır yüklerinden kurtulabiliriz.

Şemanız iyileştiğinde güvenilir insanlarla güvenilmez olanı ayırt etmeyi becerebilirsiniz. Kendinizi açma ve risk alma yolunda cesaret sahibi olursunuz; bu şekilde daha çak ve güvenilir arkadaşlık ilişkisi geliştirebilirsiniz. Çocukluk yaşantılarınızı şimdiki hayatınıza taşıdığınızı fark eder ve bundan uzak durursunuz.


Oğuzhan Akboya

Kaynakça:

Schema Therapy A Practitioner’s Guide

Baylan,Y.(2012) ŞÜPHECİLİK(KUŞKUCULUK) ŞEMASI NEDİR?