DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TANISI VE TEDAVİSİ

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) dürtüsellik belirtileri, duygusal patlamalar, hiperaktivite, dikkatsizlik, odak kaybı, unutkanlık ve dağınıklık ile nitelendirilebilir. Bu semptomlar bir anda ortaya çıkabilir veya duruma bağlı olarak ara ara görülebilir.

DEHB tanısını koymak tartışmalı bir hale gelmiştir çünkü teşhis genellikle çocuklara konur ve geçmiş yıllara göre daha sık görülmektedir. Semptomları kontrol altına almak için reçeteli uyarıcı ilaçlar verilir. Çocuklarda sıklıkla görülse de yetişkinlerde de görülebilmektedir. Bu yüzden çocuklukta tedavi edilmeyen DEHB ciddi sonuçlar doğurabilir. Özellikle kısa vadede ilaçlar yardımcı olabilirken, terapi genellikle ilaçlarla birlikte kullanıldığında DEHB'nin tedavisinde kısa sürede etkili olmaktadır. Kendisinin veya ailesindeki bir kişinin DEHB belirtileri yaşadığına inanların, bir terapistle görüşmeleri faydalı olacaktır.

DEHB TANI KONUSUNDA ANLAŞMAZLIKLAR

Yetişkinlerde ve çocuklarda DEHB tanısı son yıllarda dramatik bir biçimde artmış ve toplumun ilgisini çekmiştir. Özellikle DEHB benzeri bozuklukları tedavi etmede ilaç kullanımı o kadar yaygın ki yakın gelecekte Amerika’da bir sınıfta en az bir ya da iki öğrencinin bu tip ilaçları kullanması ön görülmektedir.

Bazı kişilerin yaşadığı zorlukların zihinsel bir durumun sonucu olup olmadığını ya da sıkı bir rutine karşı gösterilen normal tepkiler olup olmadığını nasıl anlayabiliriz? Toplumun beklentisi genellikle okul ve iş yerlerinde belirli kurallara uyulması yönündedir. Bazı insanlar için ise bu beklenti gereksizdir ancak kurallara uyarlar ya da kimisi bunu doğal bir süreç olarak görebilir. Ancak bazı kişiler için rutine uyum sağlamak, keyifli olmayan görevlere odaklanmak, koşu, oyun oynamak, konuşmak gibi doğal süreçlerin yasak olduğu işlerin içinde olmak çok zor olabilir.

ÇOCUKLARINA VEYA KENDİLERİNE DEHB TANISI KONMUŞ KİŞİLERİN SIKÇA SORDUĞU SORULAR

Çocuğumun hiperaktivitesi gerçekten bir sorun mu, yoksa hiperaktivite sadece içindeki enerjiden mi kaynaklanıyor?
İlaç kullanımı çocuğumun sınıftaki davranışını kontrol etmede yardımcı olmak için gerekli midir yoksa aynı şeyi başarmak için gevşeme hareketleri, daha küçük bir sınıf veya beslenme düzeninde bir değişiklik yapmak da yararlı olur mu?
Çocuğum gerçekten de DEHB'ye sahip mi yoksa ders müfredatının yoğunluğu bu tür belirtileri göstermesinde etkili midir?
Tedaviye ihtiyacım olduğunu düşünmem için problemimin ne kadar büyük olması gerekir?

DEHB'NİN NEDENLERİ VE BELİRTİLERİ NELERDİR?

DEHB hem genetik hem de çevresel olabilir. Şeker ve gıda katkı maddelerinin DEHB'nin ortya çıkmasında rol oynadığı teorilerini değerlendiren araştırmalar, hiçbirinin durumun muhtemel bir nedeni olmadığını göstermiştir. Ancak çalışmalar hamilelik sırasında sigara ve alkol kullanımının DEHB’nin gelişmesine katkıda bulunduğunu göstermiştir. Küçük çocuklarda kurşun maruziyeti de durumun gelişimini etkileyebilir. Bazı teorisyenler DEHB'nin giderek daha stresli bir toplumun bir ürünü olduğunu ve çocukların karşılamaları gereken akademik taleplerin dikkat dağınıklığına neden olabileceğini savunur.

DEHB'NİN ÜÇ ALT TİPİ

Ağırlıklı Dikkatsizlik Gösterimi: Bu alt tipte daha fazla dikkatsizlik ve daha az hiperaktivite gözlemlenir. Çocuklar sessizce derslikte oturabilir ve çalışıyor gibi görünebilir; dışarı çıkmaz veya başkalarıyla sorun yaşamak zorunda kalmazlar. Ancak çoğunlukla dikkatsizlik kategorisinden gelen belirtiler gözden kaçabilir. Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtisi azdır.

Ağırlıklı Olarak Hiperaktif-dürtüsel: Çoğu semptom hiperaktivite-dürtüsellik kategorisinden gelir. Dikkat eksikliği hâlâ mevcut olabilir, ancak hiperaktivite ve dürtüsellik büyük boyutlardadır.

Hem Hiperaktif-Dürtüsel Hem Dikkat Eksikliği: Her kategoriden altı veya daha fazla semptom vardır. (dikkat eksikliği ve hiperaktivite-dürtüsellik). Bu alt tip en yaygın olanıdır.

DEHB BELİRTİLERİ

Dinleme sorunu
Uzun süre boyunca oturmakta güçlük çekme
Odaklanma problemi
Aşırı hiper davranış
Dikkatsiz davranıp hata yapma eğilimi
Erteleme eğilimi
Sağlıklı çalışma becerisi veya çalışma alışkanlıklarını oluşturmada zorluk
Zaman yönetiminde sorun
Kolay sıkılma eğilimi ve sürekli uyarılma ihtiyacı

Bu belirtiler herkeste görülebilir ancak DEHB’si olan kişilerde daha şiddetli bir şekilde görülür. Çoğu kişi bu sorunları çözerek konsantre olmayı başarabilir, ama DEHB olan kişiler böyle bir başarıyı yakalayamaz.

DEB ve DEHB

Dikkat eksikliği bozukluğu (DEB) ve DEHB’nin kriterleri aynıyken kısa bir süre sonra ayrı sınıflandırılmıştır. DEB terimi artık tıp uzmanları tarafından genel olarak kullanılmamakta ve DSM kitabında DEHB için tanı kriterleri, 2013 yılında, üç alt başlığı içerecek şekilde gözden geçirilmiştir.

ENERJİK OLMAK VE DEHB ARSINDAKİ FARK

Okulda ya da işyerinde aşırı enerjik ya da dikkat dağıtıcı davranışlar sergileyen bir kişi ile teşhisi DEHB olan bir kişiyi ayırmanın yollarından biri, dikkat problemlerinin ve dürtüselliğin yalnız başına ya da yaşamın her alanında ortaya çıkıp çıkmadığını keşfetmektir. Bir çocuk matematik dersinde yerine oturamayabilir, ancak bir yetişkinle akıllı bir konuşma yapabiliyorsa, iki saatlik bir film izlemekte zorlanmıyorsa ve satranç gibi bir oyunu oynayabiliyorsa DEHB uygun bir teşhis değildir. Öte yandan, okulda, oyun oynarken, alışveriş yaparken, telefonda konuşurken ve akşam yemeğinde dürtüsel ve oldukça enerjik davranışlar varsa kişi DEHB belirtileri gösteriyor diyebiliriz.

TERAPİ DEHB’YE NASIL YARDIM EDEBİLİR?

Psikoterapi DEHB ile ilişkili semptomların tedavisinde etkilidir; çünkü davranış değiştirmeyi ele almaktadır. DEHB olan çocuklar ve yetişkinler duygusal ve davranışsal tepkilerini düzenlemede zorlanabilirler. Etkili başa çıkma stratejilerini öğrenmek, belirtileri kontrol altına almanın bir yoludur. Terapistler, DEHB hastalarının zorluklarının ana alanları olan organizasyon ve planlama yapmanın geliştirilmesine de yardımcı olabilirler. Hedef belirleme, ödül- sonuç ve duygusal düzenleme, DEHB için psikoterapi sırasında ele alınan diğer alanlardır.

İlaç tedavisi olsun veya olmasın, terapi; çocukların ve yetişkinlerin daha odaklı olmalarını, dürtüleri yönetmelerini ve hangi öğrenme ve çalışma ortamının dikkatin artmasına yardımcı olabileceğini keşfetmelerini sağlayabilir. Bir terapist, özellikle dikkat sorunları veya okul endişeleri konusunda uzmanlaşmış bir kişi, öğrenme ortamını çocuğun öğrenme stili ve ihtiyaçlarına daha iyi uyacak şekilde değiştirmek için ebeveyn, öğretmenler ve çocukla birlikte çalışabilir. Terapist ayrıca dikkat sorunlarının gerçekten sorunun kökeni olup olmadığını keşfetmeye yardımcı olabilir:

Birçok durumda öğrenme güçlüğü; kaygı ve öfkeden, evdeki sorunlardan ya da diğer duygusal ya da bilişsel problemlerden kaynaklı olabilir. Terapi, çocuğun uygunsuz ya da rahatsız edici davranışının gerçek doğasını açığa çıkarmaya yardımcı olur.

İlaç sıklıkla DEHB için bir tedavi planının parçası olarak önerilse de, baş etme becerilerini öğretebilen bir terapi ile kombine edildiğinde etkili hale gelir. DEHB için yaygın terapötik tedaviler şunları içerir:

Becerilere Dayalı Terapi: Bu tür terapiler özellikle küçük çocuklar için etkilidir. Dikkat problemlerinin tedavisinde uzmanlaşmış terapistler, çocuklara belirli beceriler ve zaman yönetimi stratejileri geliştirmede yardımcı olur.

Bilişsel davranışçı terapi (BDT): BDT, sağlıksız alışkanlıkları ve düşünce kalıplarını değiştirmede yardımcı olur. DEHB'li yetişkinler, BDT'nin hastaların düşünce süreçlerini yeniden biçimlendirmelerine ve yeniden eğitmelerine yardımcı olduğu için yararlı bir yöntemdir. Değişiklikler çoğu zaman birkaç seanstan sonra görülür.

Geleneksel psikoterapi: DEHB semptomlarının bazılarını hafifletmede, özellikle de depresyon, kaygı gibi diğer sorunları da beraberinde yaşayanlarda etkili olabilir.

Aile terapisi: DEHB sadece bu problemi yaşayanların hayatlarını etkilemez. DEHB olan çocuklar ebeveynlerini yorarlar veya yetişkin DEHB’si olan kişi çocuklarına ve eşine bu durumu yansıtır. Aile terapisinde aile bireyleri biribirine yardım etme ve destekleme yollarını öğrenebilir.

İLAÇ VE DEHB

Birçok durumda DEHB teşhisi konan bir kişiye semptomlarını kontrol etmek ve yönetmek için bir psikiyatrist tarafından ilaç yazılır. Bu ilaçlar genellikle metilfenidat veya amfetaminler gibi uyarıcıları içerir. İlaçlar, çoğunlukla hiperaktivitenin azaltılmasına etki eden, odaklanmayı destekleyen beyindeki devreleri aktive etmek için çalışırlar. Terapi ile beraber kullanıldığında ilaçların daha etkili olduğu gözlemlenmiştir.

YETİŞKİNLERDE DEHB

DEHB teşhisi konmuş Amerikalı çocukların yaklaşık üçte ikisinin yetişkinlikte de DEHB belirtisi gösterdikleri gözlemlenmiştir. Bu yetişkinlerin neredeyse yarısına hiçbir zaman tanı konmamış veya %25’i semptomları için tedavi arayışına girmemişler. Genel olarak hiperaktivite belirtileri yetişkinlikte daha az yaygındır, ancak dikkat eksikliği ve dürtüsellik semptomları genellikle devam eder. DEHB olan yetişkinlerin yaklaşık yarısı kaygıya sahiptir. DEHB ve kaygı belirtilerinin kombinasyonu işlev bozukluğuna neden olabileceğinden genellikle bu kişiler günlük yaşantılarında problem yaşarlar. Bu iki semptomun beraber görülmesi tedavi olmak isteyen bir yetişkinin doğru tanı almasını güçleştirir.

Yetişkinlikte görülen DEHB semptomları çocukluk döneminden çok farklı şekillerde ortaya çıkabilir. DEHB stresle baş etmekte güçlük çektiği için, ruhsal değişimler ve öfke patlamaları görülebilir. Bu da kişinin işyerindeki ilişkilerini ve başarısını olumsuz yönde etkiler. DEHB olanların görevlere odaklanması ya da etkinliklere öncelik vermeleri zordur. Sınavların son başvuru tarihlerini kaçırabilir veya katılmaları gereken etkinlikleri unutabilirler.

Yetişkinlerde DEHB tedavisi genellikle çocukların tedavisi ile aynıdır. İlaç tedavisi ile birlikte terapi alınmalıdır. Aile ya da evlilik danışmanlığı, DEHB tedavisinde kişinin çevresiyle olan ilişkilerini düzeltmesinde yardımcı olur.

VAKA ÖRNEKLERİ

12 yaşındaki bir çocuğa yönelik oyun terapisi: Brian 12 yaşındadır. Son zamanalrdaki davranışlarından dolayı ailesi Brian için tedavi aramaktadır. Brian ödevlerini bitirmekte zorlanan, yönergeleri sık sık görmezden gelen, yüksek sesli, dikkatsiz ve neredeyse hiç oturmayan bir çocuktur. Terapiste ilaç tedavisine başlamadan önce terapiyi denemek istediklerini söylerler. Oyun terapisi sayesinde, terapist Brian'da derin bir endişenin varlığını tespit eder. Terapist, sınıfta Brian'ın aslında oldukça iyi davrandığını keşfeder. Ayrıca, Brian'ın babası da oldukça sinirli ve oğlunun en küçük hareketine tepki gösteren biridir. Terapist Brian'ın ailesi ile babanın öfke probleminin oğullarında kaygı yarattığını bunun sonucunda oğullarının olumsuz davranışlar sergilediğini açıklar.

DEHB tanısının yanlış konulması: 6 yaşındaki Erica derslerine odaklanamadığı için okulun rehberlik danışmanı tarafından gözlemlenir. Okul kurallarına çok uyduğu halde, bir yetişkin yakından desteklenmedikçe, görevlerini tamamlamakta başarısız olur. Okul danışmanı onu DEHB tanısı için bir i psikiyatriste yönlendirir ancak Erica'nın odaklanmasında değişiklik olmaz. Sonunda ailesi Erica’yı bir terapiste götürür. Terapist, Erica’nın öğrenme güçlüğünün disleksik olmasından kaynaklı olduğunu farke eder. İlaç kullanımına son verilir ve okul, aile ve çocuğun beraber çalıştığı bir öğrenim planı hazırlanır.

Uzun süredir odaklanmakta güçlük çeken yetişkin erkek: 27 yaşındaki Dave, okul zamanında derslerine odaklanmakta zorluklar yaşamış biridir. İş yaşamında ise odaklanma problemi devam eder ve işini kaybetmekle tehdit edilir. Terapist Dave'e bazı gevşeme becerileri öğretir ve Dave'i dikkatini odaklaması için bazı tekniklerle meşgul eder. Bu teknikler yardımcı olur ancak yetersizdir. Dave bir psikiyatriste görünür. Psikiyatrisitn yazdığı ilaçları kullanmaya başlar ve faydasını görür. Ancak Dave ömür boyu ilaç kullanmak istemediği için bu tedavinin yanında gevşeme egzersizlerine de devam eder.

Kaynakça: www.goodtherapy.org/learn-about-therapy/issues/adhd

Blog Kategorileri

Psikoloji 71 Psikiyatri 6 Dil-Konuşma 6 Özel Eğitim ve Rehabilitasyon 8 Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik 16 Diğer 11 Gerçek Hikayeler 7 Psikolojik Tanılar 13 Online Terapi I Online Psikolog 1

Tavsiye Edilen Yazılar

Blog