ÇOCUKLARDA YAS SÜRECİ

YAS NEDİR?

Yas, sevilen birinin ölümünden sonra kayıp yaşayan bireyler tarafından gösterilen fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkilerdir.

Yas tepkileri bireyden bireye farklılıklar gösterir. Bu sebeple yas; normal yas, karmaşık yas ve travmatik yas olarak üçe ayrılır.

Normal yas; kayıp sonrası bireylerde meydana gelen ve kaybın doğal sonucu olarak verdiği tepkilerdir (Worden,2001, akt.Gizir,2006)

Karmaşık yas; kayıp ardından en az 6 ay geçmesine rağmen kayıp yaşayan bireyin günlük yaşama dönememesi; yasın kronikleşmesi, gecikmesi, patolojik yasa dönüşmesi ve bireyi her alanda engellemesidir.

Travmatik yas; zamansız ve beklenmedik bir anda yaşanan kayıplar; özellikle kaza, şiddet, afet, vb. durumlarından ötürü yaşanan kayıplardan sonra verilen tepkilerdir. Bu travmatik olay sonucunda bireyin yaşamsal faaliyetlerinde olumsuzluklar ve günlük yaşama yeniden ayak uydurmada zorluklar yaşanmasına bağlı olarak bireyde travma sonrası stres bozukluğu gelişebilmektedir.

Zamanı ve şekli nasıl olursa olsun tüm kayıplar ve sonrasında oluşan yas tepkileri, bireyleri tüm gelişimsel dönemlerinde etkilemekte ve bir takım güçlükleri beraberinde getirmektedir.

ÇOCUK GELİŞİM DÖNEMLERİ VE YAS

1) 5 Yaş Öncesi Dönem

Bu dönem çocukları somut işlemler döneminde olduğu için ölümü geri dönüşü olan bir olay olarak algılamaktadır. Hayali ve doğru olmayan çıkarımlar yapabilirler, suçluluk duyabilirler. Ölen kişiyi geri getirebileceklerine inanırlar.

2) 5-10 Yaş Dönemi

Ölümün bir son olduğunu anlamaya başlarlar. Ölüme dair somut düşünceler hakimiyetini korur; ancak ölüme engel olunamayacağını anlayabilirler. Empati kurup duygularını paylaşmaya çalışabilirler. Ölümle-kayıpla daha iyi başa çıkabilmeleri için cenaze törenine gitmeleri, mezarlık ziyareti vb. yaşanan süreçle ilgili bilgilendirmeler uygun yaklaşımlardır.

3) 10 Yaş ve Ergenlik

Her koşulda, her yaşta kişinin başına gelebilecek bir durum olduğunu kavrayabilecek olgunluğa ve algıya ulaşmışlardır. Ölüme karşı tepkileri şiddetli olur, kendi ölümleri ile ilgili kaygılanırlar. Soyut konular, mistik inançlar, kader gibi kavramları ölümle ilişkilendirmeye başlarlar.

Çocukta ilk tepkiler:

Şoke olma- inanmama

Korku- itiraz

Tepki verememe, donup kalma, inkar hali ile hiçbir şey olmamış gibi davranma

Diğer tepkiler: suçluluk ( beni cezalandırılmak için gitti), öfke, canlı anılar, uykuya dalma güçlükleri, okul başarısında düşme, fiziksel rahatsızlıklar, özlem, üzüntü vb. Ağrı ve sızı gibi psikosomatik yakınmalar olabilir. Bazılarında ise içe kapanma, yetişkine bağımlılık, yalnız kalamama ya da yaşından daha küçük davranma yaşanabilmektedir.

ÇOCUĞA NASIL YAKLAŞMALI?

Çocukların kaybı nasıl algılayacakları çeşitlilik göstermektedir ve çocuğun algısını etkileyen noktalar vardır. Bunların başında anne ve babanın kayba karşı verdiği tepkiler gelir. Ne kadar güçlü görünmeye çalışsalar da çocuk (bebek bile olsa) anne ve babasını hisseder. Çocuğa karşı gerçekçi olmak, duygu paylaşımında bulunmak bu açıdan önemlidir.

Bir diğer nokta ise çocuğun kayıp konusunda ne düşündüğüdür. Kayıp sonrası çocuğun güvenlik algısı sarsılmış ve çocuk gergin, kaygılı olabilmektedir. Kendini suçlu hissedebilir "beni cezalandırmak için böyle yaptı, benim yüzümden gitti" gibi düşünebilir. Bu konuda çocukla konuşup aklındaki soruları yanıtlamak önemlidir.

Özetle: çocukla kayıp hakkında konuşmaktan kaçınmayın ve yaş dönemine dikkat ederek açıklamalarda bulunun. Çocuğun konuşmasına, duygularını ifade etmesine yardımcı olun. "Yalnız değilsin" , " Seni seviyoruz ve sana iyi bakacağız" gibi cümleler kullanılarak çocuğun güvenlik algısını güçlendirin. Ağlamak istediğinde engel olmayın, ağlamasına izin verin; aynı şekilde siz üzgünseniz, duygunuzu yok saymayın, duygularınız konusunda çocuğa açık olun. Oyunlarında, resimlerinde vb. neler anlatmak istediğine dikkat edin ve unutmayın siz çocuk için rol modelsiniz, siz iyi olursanız çocuk da iyi olur.

Kaynaklar:
Bir kayıp sonrasında zorluklar yaşayan üniversite öğrencilerine yönelik bir yas danışmanlığı modeli, Gizir, 2006
http://www.larapsikiyatri.com/psikiyatri-makaleleri/cocuklarda-olum-kavrami-ve-yas-sureci
http://www.psikolojistanbul.com/portfolio/cocuklarda-yas/

• HAYIR DİYEBİLMENİN ÖTESİNDE SAĞLIKLI KİŞİSEL SINIRLAR BELİRLEME

• TRAVMA NEDİR? / TRAVMA İLE İLGİLİ BOZUKLUKLAR

• FLÖRT ŞİDDETİNE UĞRADIĞINIZIN FARKINDA MISINIZ?

• TÜRKİYE’ DE BOŞANMA KAVRAMI, TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ ve PSİKOSOSYAL BAŞ ETME YOLLARI IŞIĞINDA BOŞANMANIN İNSAN SAĞLIĞINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR YAZI

• COVID-19